คนสร้างสุข

ปัจจุบันประชากรผู้สูงอายุในประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ทั้งจำนวนและสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุมีปัญหาสุขภาพทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ ตลอดจนการดำรงอยู่ในสังคมก็แตกต่างกันไปจากวัยอื่น ๆ เนื่องจากวัยผู้สูงอายุเป็นวัยที่มีความเสื่อมของร่างกาย อวัยวะต่าง ๆ ทั่วไปเริ่มอ่อนแอ และภูมิต้านทานโรคน้อยลงจึงเกิดโรคแทรกซ้อนต่าง ๆ ได้ง่ายขึ้น รวมถึงมีการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและสังคมที่ต้องพบกับความสูญเสียและการพลัดพรากของคู่ชีวิต ญาติสนิทหรือเพื่อนฝูง เกิดความเหงา ขาดที่พึ่งทางใจ ขาดคนพูดคุยปรึกษาหารือให้ความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ขาดความผูกพันที่เคยมีต่อสังคม สูญเสียบทบาททางสังคม ปัญหาดังกล่าวส่งผลทำให้ผู้สูงอายุเกิดความวิตกกังวล เกิดความเครียด เนื่องจากไม่สามารถปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ได้ การส่งเสริมสุขภาพจิตผู้สูงอายุนั้นมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งเพราะจะช่วยให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพกายและจิตใจที่แข็งแรง รู้สึกว่าตนเองมีคุณค่าโดยการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุออกสังคมหรือทำกิจกรรมนอกบ้านร่วมกัน ทำให้ผู้สูงอายุได้ออกมาพบปะผู้คน มีเพื่อนเพิ่มมากขึ้นทั้งเพื่อนรุ่นเดียวกันและเพื่อนต่างวัย และยังเป็นการพักผ่อนหย่อนใจ หายเครียด ที่สำคัญคือเซลล์สมองของผู้สูงอายุเกิดการทำงานได้ดีขึ้นเป็นผลดีต่อสุขภาพผู้สูงอายุ จึงจำเป็นต้องได้รับการส่งเสริมและฟื้นฟูให้มีกำลังใจเพื่อการดำรงชีวิตอย่างมีคุณค่าและความสุข บ้านดอนรัก ตำบลรูสะมิแล อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานีเป็นอีก 1 พื้นที่ที่มีสถานการณ์ปัญหาด้านสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ ด้วยชุมชนบ้านดอนรักมีครัวเรือนจำนวน 146 ครัวเรือน ประชากร 600 คน ชาย 308 คน หญิง 292 คน มีผู้สูงอายุจำนวน 30 คน ชาย 10 คน หญิง 20 คน ติดเตียง 2 คน ติดบ้าน 4 คน ติดสังคม 24 คน ป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูง 8 คน โรคเบาหวาน 2 คน โรคหัวใจ 1 คน ประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพดังนี้ รับจ้างทั่วไปและค้าขาย ในช่วงกลางวันประชากรวัยแรงส่วนใหญ่ออกทำงานในเมืองปัตตานี และลูกหลานจะเรียนโรงเรียนในเมืองเช่นกัน ทำให้ผู้สูงอายุอยู่เพียงลำพัง และบ้านดอนรักเป็นชุมชนชานเมือง มีลักษณะที่อยู่อาศัยแบบกระจุกตัวเลียบคลองดอนรัก ทำให้สภาพแวดล้อมทางด้านที่อยู่อาศัยแออัด มีขยะมูลฝอยและปัญหาการระบายน้ำเสียจากครัวเรือน ผู้สูงอายุที่อยู่แต่บริเวณบ้านไม่ได้ออกไปไหนต้องอยู่กับสภาพแวดล้อมดังกล่าวยิ่งส่งผลต่อสุขภาพจิตของผู้สูงอายุมากขึ้น สาเหตุของปัญหาด้านพฤติกรรม ได้แก่ ผู้สูงอายุมีโรคประจำตัว ความกังวลจากการไม่มีรายได้หรือรายได้ไม่เพียงพอ ไม่ได้ออกไปร่วมกิจกรรม มีความกังวลต่อภาระต่างๆ เช่น การดูแลลูกหลาน เศรษฐกิจในครอบครัว ทางสังคม ผู้สูงอายุอยู่เพียงลำพัง คนในครอบครัวมีการพูดคุยกันน้อย ผู้ดูแลไม่มีความรู้และทักษะการดูแลสุขภาพจิตผู้สูงอายุ บุตรไม่มีเวลาดูแลเนื่องจากต้องไปประกอบอาชีพต่างถิ่น ประกอบกับบ้านสังคมกึ่งเมืองที่ต่างคนต่างอยู่มากขึ้น ไม่ได้ไปมาหาสู่กันเหมือนในอดีต สภาพแวดล้อมทางกายภาพไม่มีพื้นที่หรือสถานที่สำหรับการทำกิจกรรมของผู้สูงอายุ ด้านกลไกหรือระบบที่เกี่ยวข้อง ในชุมชนไม่มีคณะทำงานดูแลสุขภาพจิตผู้สูงอายุ ไม่มีแผนงานหรือกิจกรรมให้เกิดการรวมกลุ่มของผู้สูงอายุ ผลกระทบทางด้านสุขภาพ เช่น ปวดหัว นอนไม่หลับ รับประทานอาหารน้อยลง น้ำหนักลดลง ภาวะเครียด วิตกกังวล ซึมเศร้า โรคจิตเวช ผลกระทบทางสังคมเป็นภาระการเลี้ยงดูแลของลูกหลาน สร้างปัญหาความขัดแย้งของคนในครอบครัว ผลกระทบทางเศรษฐกิจปัญหาสุขภาพจิตส่งผลต่อสุขภาพกายของผู้สูงอายุทำให้ไม่สามารถทำงานได้เหมือนปกติ ทำให้รายได้ของครอบครัวลดลง ผู้ดูแลต้องหยุดงานเพื่อมาดูแลผู้สูงอายุ กรณีที่ผู้สูงอายุต้องรักษาตัวในโรงพยาบาลต้องมีค่าใช้จ่ายในการรักษาและค่าใช้จ่ายสำหรับผู้ดูแลที่ต้องมาเฝ้า ผู้นำชุมชนจึงมีความพยายามในการจัดการเรียนการสอนอัลกุรอ่าน และกิจกรรมทางศาสนาโดยใช้พื้นที่มัสยิดและบ้านของผู้นำศาสนาในการพบปะทำกิจกรรมร่วมกัน เพื่อลดปัญหาด้านสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ แต่ยังไม่เพียงพอและแก้ปัญหาอย่างรอบด้านอย่างต่อเนื่อง ทั้งยังขาดความรู้และทักษะในการดูแลสุขภาพจิตของผู้สูงอายุในพื้นที่และสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการมีสุขภาพจิตที่ดี ดังนั้นศูนย์อาสาสมัคร มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ มีการดำเนินงานด้านจิตสาธารณะและการทำงานตอบสนองต่อชุมชนและสังคมอย่างเป็นรูปธรรมและสอดคล้องกับภารกิจของมหาวิทยาลัย จึงมีกระบวนการสำคัญในการพัฒนานักศึกษาอาสาสมัคร เยาวชนอาสา และมีการกำหนดให้อาสาสมัครเข้าไปมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมกับผู้สูงอายุ บ้านดอนรักตำบลรูสะมิแล อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี เพื่อพัฒนากลไกอาสาสมัครดูแลสุขภาพผู้สูงอายุและเพื่อสร้างสภาพแวดล้อมทางสังคมที่เอื้อต่อการให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพจิตที่ดี