คนสร้างสุข

บ้านโหล๊ะจันกระ หมู่ที่ 6 ตำบลตะโหมด อำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง มีสภาพพื้นที่เป็นที่ราบเชิงเขาสลับกับสันเนิน มีสายน้ำคลองโหล๊ะจันกระไหลผ่านกลางหมู่บ้าน สายน้ำดังกล่าวเกิดจากการรวมตัวของสายห้วยเล็กๆแนวเทือกเขาบรรทัดซึ่งอยู่ด้านทิศตะวันตกของหมู่บ้าน สายห้วยที่สำคัญได้แก่ ห้วยกัว ห้วยไข่เขียว ห้วยไม้ไผ่ ห้วยหาร ห้วยน้ำชุบ ห้วยยาง ไหลมารวมตัวกันเป็นสายคลองโหล๊ะจันกระ ไหลผ่านใจกลางของหมู่บ้านไปรวมกับสายคลองหัวช้าง คลองอินนอโม รวมตัวกันเป็นลุ่มน้ำคลองท่าเชียด มีบ้านเรือนตั้งรกรากอยู่สองฝั่งคลองบ้านโหล๊ะจันกระ หมู่ที่ 6 มีทั้งหมด 189 หลังคาเรือน มีประชาชนทั้งหมดจำนวน493คน เป็นชายจำนวน228คน เป็นหญิงจำนวน265คน มีช่วงอายุวัย 60 ปีขึ้นไปจำนวน105คน ช่วงอายุวัยแรกเกิดถึง 12 ปีจำนวน37คน ช่วงอายุวัย 12 ปีถึง20ปีจำนวน85คน สภาพพื้นที่ทั่วไปของหมู่บ้านเป็นพื้นที่การเกษตร พื้นที่สวนใหญ่เป็นสวนยางพารา สวนผลไม้ อาชีพสวนใหญ่ของคนในหมู่บ้านจึงเป็นอาชีพเกษตรกรรมเป็นส่วนใหญ่ สภาพในอดีต คลองโหล๊ะจันกระ เป็นสภาพคลองที่มีเส้นทางไหลของสายน้ำคดเคี้ยว มีต้นไม่เล็กใหญ่จำนวนมากอยู่สองริมฝั่งคลอง มีแอ่งน้ำที่ชาวบ้านเรียกว่า วัง อยู่มากมายซึ่งเรียกตามชื่อคนในอดีตและมีชื่อเล่ามากมายของวังต่างๆ เช่น วังตาสัก วังยายจม วังพายหิ้น วังทวดขรีด มีสัตว์น้ำอาศัยอยู่มากมายในสายน้ำ พันธ์ปลามากมายหลายชนิด เช่น ปลาหวด ปลาหลวน ปลาแก้มช้ำ ปลาขี้ขม ปลาขะหยา ปลาขอ ปลาหมู ปลาข้าว ผู้คนได้อาศัยเป็นอาหารในการเลี้ยงชีวิตของคนในหมู่บ้านและใช้สายน้ำ เป็นเส้นทางคมนาคมติดต่อกับหมู่บ้านอื่น ใช้เป็นเส้นทางขนส่งสินค้าการเกษตรไปขายที่ตลาดแม่ขรี ตลาดบางแก้ว โดยอาศัยแพ เป็นพาหนะหลักในการเดินทาง ซึ่งแพก็ประกอบขึ้นโดยใช้ไม้ไผ่เป็นวัสดุหลักในการทำ สินค้าการเกษตรที่สำคัญในอดีตได้แก่ กล้วย ของป่า น้ำมันยาง สัตว์ป่า เป็นต้น สภาพปัญหาปัจจุบัน ปัจจุบันสภาพสายคลองโหล๊ะจันกระได้เปลี่ยนแปลงไปจากอดีตมาก จากสายคลองที่คดเคี้ยวมีต้นไม้ใหญ่อยู่สองฝั่งคลองได้หายไป สภาพน้ำลึกที่เคยเป็นวังต่างๆก็หายไป สัตว์น้ำต่างๆที่เคยอาศัยอยู่มากมายก็หายไป ซึ่งปัญหาส่วนใหญ่ล้วนแล้วเกิดจากพฤติกรรมของคนเป็นส่วนใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นปัญหาที่เกิดจากภาคเกษตรกรรมของคนในชุมชนที่ปลูกยางพาราและสวนผลไม้ตลอดแนวสองฝั่งคลองมีการใช้สารเคมีในการเกษตรกรรมทั้งยาฆ่าหญ้า และปุ๋ยเคมี ปัญหาการลุกล้ำพื้นที่ฝั่งคลองตามแนวตลิ่งเพื่อการเพาะปลูก มีคนแอบขุดต้นไม้สวยงามที่งอกอยู่ตามริมคลองเพ่อเอาไปเป็นไม้ประดับและขายให้นักธุรกิจ มีการล่าและจับสัตว์น้ำมาบริโภคในปริมาณที่มากเกินไปรวมถึงการใช้เครื่องมือ และวิธีการที่ไม่เหมาะสมคือการใช้ตาข่ายดักปลาที่ตาถี่เล็กเกินไป หายปลาโดยการใช้วิธีไฟฟ้าช็อตและใช้สารเคมี เช่นยาเบื่อหรือแอมโมเนียในการหาปลา รวมถึงการหาปลาในฤดูกาลวางไข่ ปัญหาที่เกิดจากธุรกิจดูดทรายในตอนล่างของคลองในขณะที่ชุมชนเองก็ยังขาดวิธีการและกลไกต่างๆที่ชัดเจนในการช่วยดูแลลำคลอง ปัญหาที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติของฤดูกาล คือน้ำป่าไหลหลากในช่างฤดูฝน จึงเกิดการเปลี่ยนการไหลของสายน้ำ ในขณะที่คนเองก็เห็นแก่ตัวขึ้น ขาดจิตสำนึกสาธารณะในการดูแลรักษาและใช้ประโยชน์จากทรัพยากรของชุมชน จากปัญหาดังกล่าวจะเห็นได้ว่าส่วนใหญ่เกิดจากพฤติกรรมของคนเป็นส่วนใหญ่ ทั้งผลกระทบโดยตรงต่อสภาพสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศน์ของลำคลอง ทำให้จำนวนต้นไม้ใหญ่ที่อยู่ตลอดแนวริมคลองลดลง ส่งผลให้ตลิ่งสองฝั่งคลองพังทลาย ส่งผลให้แหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำลดลงไปด้วย ปลาชนิดต่างๆขาดที่อยู่อาศัยสภาพแวดล้อมไม่เอื้อต่อการขยายพันธ์ขอสัตว์น้ำและสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ ทำให้ปริมาณสัตว์น้ำลดลงอย่างรวดเร็ว ลักษณะการไหลของน้ำจากที่เคยไหลคดเคี้ยวและไหลช้าๆก็ไหลเร็วขึ้น ท้องคลองที่เคยเต็มไปด้วยเม็ดทรายและก้อนหินขนาดต่างๆก็ลดลงอย่างรวดเร็ว สายพันธ์ปลาดั้งเดิมของชุมชนหลายชนิดเริ่มสูญหายไป พืชผักตามธรรมชาติที่เคยเจริญงอกงามอยู่ตลอดแนวฝั่งคลองก็ลดน้อยลง และกำลังจะสูญหายไปจากชุมชนจากที่วิถีชีวิตของคนในชุมชนที่เคยหากินอยู่กับสายน้ำก็เริ่มเปลี่ยนแปลงไป การหาปลาแบบดั้งเดิมซึ่งเป็นภูมมิปัญญาของชุมชนก็มีให้เห็นน้อยมาก จากที่เคยเก็บพืชผักที่เจริญงอกงานอยู่คนพอที่จะมาเป็นอาหารในครัวเรือนก็เปลี่ยนไปเป็นซื้อพืชผักจากท้องตลาดมาบริโภคและเสี่ยงต่อการบริโภคสารเคมีแฝงอยู่ จากการหารือของกลุ่มมีความเห็นร่วมกันว่าต้องเร่วรัดแก้ไขปัญหาและผลกระทบที่เกิดขึ้นกับลำคลองโดยเน้นความสำคัญดังนี้ 1. สร้างการเรียนรู้แก่ชุมชนในเรื่องสภาพความเสียหายและผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการพังทลายของตลิ่งและผลกระทบที่เกิดขึ้นจากการลดลงของจำนวนและปริมาณป่าริมคลอง 2. ชุมชนจำเป็นต้องสร้างกติกาและกลไกในการดูแลและใช้ประโยชน์ของลำคลอง 3. ชุมชนจะเพิ่มพื้นที่และปริมาณของป่าริมคลองให้มากขึ้นเพื่อเอื้อต่อการฟื้นฟูสภาพแวดล้อมโดยรวมของลำคลอง หากโครงการดำเนินการประสบผลสำเร็จก็จะทำให้พื้นที่ป่าและปริมาณและความหลากหลายของพันธุ์ไม้ริมคลองเพิ่มขึ้น ปัญหาการพังทลายของริมฝั่งคลองก็จะลดลงและส่งผลระยะยาวต่อการฟื้นฟูสภาพแวดล้อมโดยรวมของลำคลอง อันจะเอื้อต่อการประกอบกิจกรรมตามวิถีชีวิตของคนในชุมชน