คนสร้างสุข

บ้านมดตะนอยชุมชนชาวประมงพื้นบ้านชายฝั่งทะเล ตั้งอยู่หมู่ที่ 3 ต.เกาะลิบง อ.กันตัง จังหวัดตรัง สภาพที่ตั้งของชุมชนมดตะนอย ในอดีตมีสภาพเป็นเกาะๆหนึ่งที่มีน้ำล้อมรอบ ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพประมง โดยตั้งบ้านเรือนในพื้นที่นี้มานานกว่า 150 ปี การตั้งบ้านเรือนครึ่งหนึ่งสร้างบ้านเรือนอยู่ในพื้นที่ที่น้ำทะเลท่วมถึง ประกอบกับมีพื้นที่ชายหาดที่ทอดยาวกว่า 2 กิโลเมตร เป็นพื้นที่ที่ชาวบ้านใช้เป็นที่ทำกิจกรรมด้านอาชีพ ด้านนันทนาการและการออกกำลังกายจากลักษณะดังกล่าวข้างต้นขยะที่บ้านมดตะนอยจึงมีแหล่งกำเนิดจากหลายแหล่งคือ “ขยะที่มาจากทะเล”เป็นขยะอาจเกิดขึ้นจากขยะที่มาจากพื้นที่อื่นหรือขยะที่เกิดขึ้นในชุมชน หรือเป็นขยะที่มาจากการทำกิจกรรมทางทะเล“ขยะที่เกิดจากการซื้อกิน ซื้อใช้ของคนในชุมชน”ปัจจุบันมีจำนวนครัวเรือนที่มีคนอยู่จริง 295 หลังคาเรือน ประชากร 1084 คน และประชาชนส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม ปี 2557 ชุมชนมีการพูดคุยความต้องการในการแก้ปัญหาชุมชน พบว่าปัญหาแรกที่ชุมชนอยากแก้ไขเป็นอันดับแรกคือเรื่องขยะ แม้ในอดีตชุมชนพยายามแก้ปัญหาขยะมากกว่า 10 ปี แต่ไม่ประสบความสำเร็จ ส่วนหนึ่งมาจากการที่บุคคลและองค์กรภายนอกเข้ามาร่วมจัดการปัญหาแต่ไม่สามารถสร้างความตระหนักให้ชุมชนรู้สึกเป็นเจ้าของปัญหา เมื่อหน่วยงานที่มาช่วยกลับไปประกอบกับการจัดการขยะที่ไม่ต่อเนื่องส่งผลให้ยังมีปัญหาขยะในชุมชน ชุมชนตกลงร่วมกันจัดการปัญหาขยะเพื่อให้ “ชุมชนมดตะนอยน่าอยู่ สะอาดปราศจากขยะ” มีการรณรงค์เก็บขยะกันในครัวเรือนและในชุมชน ประสานหน่วยงานภายนอกเข้ามาร่วมให้ความรู้เรื่องการจัดการขยะ เมื่อดำเนินการระยะหนึ่งชุมชนเริ่มเข้าใจเรื่องผลกระทบของขยะที่มีต่อสุขภาพ มีการรณรงค์การเลิกใช้ภาชนะประเภทโฟมบรรจุอาหารในชุมชน มีการขอความร่วมมือร้านค้าภายนอกที่เข้ามาขายในชุมชนจนทำให้สามารถประกาศเป็นหมู่บ้านปลอดโฟมในวันที่ 9 สิงหาคม 2559 มาจนถึงปัจจุบัน ต่อมาปี 2561 ชุมชนมีการทบทวนการดำเนินงานและสรุปบทเรียนการจัดการขยะอีกครั้งพบว่าภายหลังปี 2557 ไม่พบผู้ป่วยโรคไข้เลือดออก คนในชุมชนตระหนักโทษภัยจากภาชนะโฟม คนในชุมชน ครัวเรือนเลิกใช้ภาชนะโฟม เด็กในหมู่บ้านแม้นออกไปภายนอกหมู่บ้านก็ไม่ซื้ออาหารที่บรรจุในภาชนะประเภทโฟม ขยะบริเวณครัวเรือนลดลง แต่ปัญหาที่พบ คือ ชุมชนครัวเรือนยังมีแนวโน้มการการใช้และสร้างพลาสติกในชีวิตประจำวันจำนวนมาก ปัญหาขยะในพื้นที่สาธารณะมีเพิ่มมากขึ้น ปี 2561 จึงมีการเสนอโครงการจัดการขยะและสิ่งแวดล้อมสู่การจัดการสุขภาพบ้านมดตะนอยเน้นการพัฒนาครัวเรือนจัดการขยะต้นทาง การพัฒนากลุ่มเด็กเยาวชนเรียนรู้การจัดการขยะ การลด ละ เลิกการใช้ถุงพลาสติก การพัฒนาการหาร้านค้าสมัครใจลด ละ เลิกการใช้ถุงพลาสติก การพัฒนาจุดเรียนรู้การจัดการขยะ ผลการดำเนินงานทำให้เกิดทีมคณะทำงานจัดการขยะชุมชนมดตะนอย ประกอบด้วย กรรมการหมู่บ้าน ร่วมกับแกนนำอสม. และอาสาสมัคร ครัวเรือนมีการจัดการขยะต้นทางประมาณ 80 % เกิดร้านค้าสมัครใจลด ละ เลิกการใช้ถุงพลาสติกจำนวน 20 ร้าน เกิดจุดเรียนรู้การจัดการขยะ 1 จุด ที่ รพ.สต.มดตะนอย
ทั้งนี้ต้นปี มกราคม 2563 คณะทำงานมีการทบทวนการดำเนินงานการจัดการขยะพบว่า กลไกคณะกรรมการจัดการขยะเดิม อสม.บางส่วนไม่ได้เข้ามามีส่วนร่วมกิจกรรม และคณะกรรมการบางส่วนไม่มีความพร้อมในการร่วมกิจกรรม เด็กในชุมชนส่วนใหญ่ยังทิ้งขยะไม่เป็นที่ ยังพบขยะอันตรายบางส่วนไม่ถูกคัดแยก ร้านค้ายังใช้ภาชนะครั้งเดียวทิ้ง นอกจากนี้ยังพบว่าเรือนำเที่ยวเมื่อเข้ามาในหมู่บ้านเอาขยะมาทิ้งในพื้นที่ และปัญหาขยะในหาดสาธารณะ รวมถึงพบว่าปัจจุบันชุมชนมดตะนอยเริ่มมีนักท่องเที่ยว รวมถึงกลุ่มศึกษาดูงานเข้ามาเรียนรู้ในชุมชนมดตะนอยมากยิ่งขึ้น
ดังนั้นเพื่อเตรียมชุมชนมดตะนอยพัฒนาเป็นเป็นชุมชนท่องเที่ยวชายฝั่งทะเลและชุมชนท่องเที่ยวเชิงเรียนรู้ คณะกรรมการจัดการขยะบ้านมดตะนอย พบว่าสถานการณ์การจัดการขยะบ้านมดตะนอยมีแนวโน้มที่ดีขึ้นเมื่อเปรียบเทียบกับก่อนการรับทุนในปีงบประมาณ ๒๕๖๒ ตามโครงการ “การสนับสนุนการจัดการขยะและสิ่งแวดล้อมสู่การจัดการสุขภาพบ้านมดตะนอย” สิ่งที่ชุมชนพบว่ายังเป็นปัญหาของชุมชน ประเด็นที่ ๑ ขยะที่มาจากการซื้อกิน ซื้อใช้ ในชุมชน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นแหล่งกำเนิดมาจากร้านจำหน่ายอาหารในชุมชน ร้านค้าแต่ละร้านมีจุดทิ้งขยะของตนเองเป็นแบบถังขยะรวมและไม่มีความแข็งแรง หกล้มง่ายประกอบกับไม่สร้างแรงจูงใจในการคัดแยกขยะของเด็ก ปริมาณขยะจุดนี้จึงไม่ลดลง ประเด็นที่ ๒ คือ ขยะที่เกิดจากคนในชุมชนมีพฤติกรรมการทิ้งขยะไม่เป็นที่ หรือ ขยะมาจากภาชนะเก็บขยะไม่มีประสิทธิภาพ ส่งผลให้ขยะในชุมชนไหลลงสู่ทะเล และขยะจากทะเลก็ไหลกับเข้ามาในชุมชน และ ชายหาด ซึ่งยากต่อการจัดการในพื้นที่ การดำเนินการเพื่อให้มี “จุดประเมินขยะจากชุมชนสู่ทะเล” เป็นกระบวนการประเมินปริมาณขยะที่ไหลลงสู่ทะเล และเป็นการสร้างจิตสำนึกของคนในชุมชน ต่อการจัดการขยะในชุมชน การดำเนินการนี้น่าจะส่งผลให้ปริมาณขยะส่วนนี้น่าจะลดลง รวมทั้งการจัดให้มีจุดรวบรวมขยะบริเวณ ชายหาดบ้านมดตะนอย ขยะในส่วนนี้เป็นขยะที่มาจากภายนอกชุมชนเป็นส่วนใหญ่ จุดรวบรวมขยะนี้จะเป็นอีกพื้นที่หนึ่งในการสร้างจิตสำนึกรายบุคคลต่อการจัดการขยะเนื่องจากคนในชุมชนส่วนใหญ่ใช้พื้นที่ชายหาดเป็นพื้นที่พักผ่อน ออกกำลังกาย รวมไปถึงเตรียมอุปกรณ์ในการประกอบอาชีพทางทะเล หากพบเห็นขยะจากทะเล ก็สามารถคัดแยกขยะทิ้งในจุดที่ชุมชนจัดเตรียมไว้ปริมาณขยะจะค่อยๆลดลง ประเด็นที่ ๓ขยะที่เกิดจากการออกเรือไปประกอบอาชีพในทะเล จากการสอบถามพบว่าขยะส่วนนี้ส่วนใหญ่ถูกโยนทิ้งในทะเล การจัดทำข้อตกลง การจัดจุดรวบรวมขยะในพื้นที่สาธารณะจึงมีความจำเป็นที่ต้องดำเนินการเพื่อการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการจัดการขยะของบุคคลในประเด็นนี้หากจุดรวบรวมที่จะจัดตั้งขึ้นโดยมีผู้มีส่วนได้ส่วนเสียร่วมดูแล มีการคัดแยกขยะที่ถูกต้องตามสภาพปัญหาน่าจะเป็นจุดหนึ่งที่ช่วยในการลดปริมาณของลงสู่ทะเล ประเด็นที่ ๔ การจัดการขยะในพื้นที่สาธารณะทั้งในมัสยิด ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก โรงเรียน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล โรงเรียนสอนศาสนา การดำเนินการทั้ง ๔ ประเด็น เพื่อจัดวางระบบการจัดการขยะตั้งแต่ต้นทางตามสภาพปัญหาที่ชุมชนพบเห็น โดยมีคณะกรรมการจัดการขยะที่เข้มแข็ง ขับเคลื่อนโดยใช้ข้อตกลงการจัดการขยะของชุมชน ผ่านกระบวนการเยี่ยมประเมินจากตามหลักเกณฑ์บ้านจัดการขยะที่ชุมชนมีส่วนร่วมในการกำหนด ชุมชนบ้านมดตะนอย ขอเสนอโครงการ “โครงการจัดการขยะชุมชนชายฝั่งทะเลเพื่อรองรับการท่องเที่ยวบ้านมดตะนอย” เพื่อจัดการขยะและสิ่งแวดล้อมในชุมชนมดตะนอยให้น่าอยู่ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของชุมชนให้สามารถจัดการขยะในชุมชน