คนสร้างสุข

สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ จังหวัดปัตตานี ยะลา นราธิวาส มีประชากรประมาณ 2,035,000 คน ส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม (ร้อยละ 85.0) ในปี 2560 มีผู้สูงอายุประมาณ 226,000 คน หรือ ร้อยละ 11.1 (ข้อมูลจากสถิติการลงทะเบียน กรมการปกครอง ณ วันที่ 31 ธ.ค. 60) ซึ่งก้าวเข้าสู่ “สังคมสูงอายุ” (Aging Society) และมีแนวโน้มจะยิ่งเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ขณะที่สังคมได้เปลี่ยนจากสังคมเกษตรกรรมเป็นสังคมอุตสาหกรรม สังคมเมืองจะเข้ามาแทนที่สังคมชนบท ผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะอยู่ในครอบครัวขยายที่มีสามรุ่นอายุคน คือ ผู้สูงอายุ ลูก และหลาน นอกจากนี้ยังมีผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่เพียงลำพัง ในอนาคตครอบครัวขยายจะลดลงและผู้สูงอายุจะอยู่ในลักษณะครอบครัวเดี่ยวและอยู่โดยลำพังสูงขึ้น ขณะเดียวกันการช่วยเหลือเกื้อกูลและการพึ่งพาอาศัยกันภายในครอบครัวก็จะค่อย ๆ ลดความเข้มแข็งลง ผู้สูงอายุเผชิญภาวะยากจนเนื่องจากไม่มีรายได้และหลักประกันในชีวิต (มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย และวิทยาลัยประชากรศาสตร์, 2555) สอดคล้องกับงานวิจัยของสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ภายใต้โครงการวิจัย “การดูแลครอบครัวเปราะบาง ในสถานการณ์เปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางประชากรและสังคม” พบว่า ปัจจุบันสังคมไทยมีผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ ขณะที่อัตราการเกิดน้อย ส่งผลให้โครงสร้างครอบครัวมีขนาดลดลง ลูกหลานออกจากบ้านเข้ามาทำงานในเมือง ทิ้งผู้สูงอายุอยู่ลำพังมากขึ้น จากการศึกษาพบ ผู้สูงอายุอยู่ลำพังคนเดียว ร้อยละ 23.2 อยู่ลำพังกับคู่สมรส ร้อยละ 49.7 อยู่กับหลานร้อยละ 25.8 และอยู่กับคนอื่นที่ไม่ใช่ญาติ ร้อยละ 0.4 ปัจจัยข้างต้นทำให้ผู้สูงอายุมีความเปราะบาง จากความคาดหวังของผู้สูงอายุที่มีต่อลูกหลานที่ต้องการพึ่งพาเลี้ยงดูยามแก่เฒ่า เปลี่ยนเป็นการพึ่งพายามจำเป็นเท่านั้น ทำให้ผู้สูงอายุต้องต่อสู้เพื่อทำงานให้มีรายได้ ไม่รวบกวนลูก เพื่อให้ตัวเองมีศักดิ์ศรีไม่เป็นภาระ ทั้งที่ยิ่งแก่ยิ่งคิดถึงลูก และไม่อยากตายคนเดียว โดยแนวทางการแก้ปัญหา หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรส่งเสริมให้ผู้สูงอายุเกิดความรู้สึกมีศักดิ์ศรีในตนเอง ให้สามารถอยู่ได้ด้วยตัวเอง ระดับชุมชนควรส่งเสริมและสนับสนุนให้มี "ระบบเพื่อนบ้านที่ดี" ช่วยดูแลผู้สูงอายุเพราะใกล้ชิดมากที่สุด พร้อมส่งเสริมให้มีระบบดูแลผู้สูงอายุในสังคม สนับสนุนการรวมกลุ่ม ส่งเสริมอาชีพให้ผู้สูงอายุ สร้างรายได้ พึ่งพาตัวเองได้ (https://www.tnamcot.com/view/5ba086b7e3f8e42b6cf6986e: สำนักข่าวไทย)     บ้านสุไหงปาแน หมู่ 1 ต.บานา อ.เมืองปัตตานี จ.ปัตตานี เป็นหมู่บ้านที่มีชื่อดั้งเดิมคือ “ซูไงปันดัน” หมายถึง วิสัยทัศน์หรือผู้ที่มองการณ์ไกล เนื่องจากสมัยก่อน ชุมชนแห่งนี้จะมากด้วยผู้ที่มีความรู้ และมีสถานที่สอนศาสนาหลายแห่ง ต่อมาเกิดการเพี้ยนเสียงเรื่อยมา ซูไงปันดัน จึงเพี้ยนเป็นสุไหงปาแนในปัจจุบัน บ้านสุไหงปาแนเป็นส่วนหนึ่งของตำบลบานา อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี มีจำนวนประชากรทั้งหมด 1,764 คน 502 ครัวเรือน แบ่งเป็นชาย จำนวน 879 คน หญิง จำนวน 885 คน มีผู้สูงอายุ จำนวน 166 คน มีติดเตียง 1 คน ติดบ้านและพิการ 18 คน ติดสังคม 147 คน ป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูงประมาณ 112 คน โรคเบาหวานประมาณ 29 คน และโรคอื่น ๆ (อ้างอิงจากข้อมูลกองสาธารณสุขอบต.บานาปี2565) ประชากรส่วนใหญ่ในพื้นที่ประกอบอาชีพหลัก รับจ้างทั่วไป ค้าขาย ด้านการเกษตร งานฝีมือ เช่น ตัดเย็บเสื้อผ้า ปักผ้าคลุมผม และทำของชำร่วย ด้วยสภาพเศรษฐกิจในชุมชนที่มีทุกครัวหลายครัวเรือนประสบกับปัญหารายได้ไม่พอกับรายจ้าง ต้องกู้หนี้ยืมเงินเพื่อใช้จ่ายในครอบครัว บางครอบครัวต้องออกไปทำงานประเทศมาเลเซียเพื่อไปทำงานเป็นลูกจ้าง ด้วยความเป็นอยู่ของคนในชุมชนจะเป็นลักษณะครอบครัวขยายใน 1 บ้านมีผู้ที่อยู่อาศัยจำนวน 6-10 คน ด้วยการทำงานของกลุ่มคนวัยแรงที่ต้องออกไปทำงานในเมืองปัตตานี บางครอบครัวจะส่งลูกหลานไปเรียน ทำให้ผู้สูงอายุต้องอยู่คนเดียว แต่บางครอบครัวลูกหลานยังไม่ถึงวัยที่ต้องไปโรงเรียนส่งผลให้ผู้สูงอายุต้องเลี้ยงดู บ้านสุไหงปาแนเป็นหมู่บ้านที่อยู่ชานเมือง มีลักษณะที่อยู่อาศัยแบบการตั้งบ้านเรือนตามแนวถนนมาสมทบให้ขนาดของชุมชนเมืองขยายตัวมีความหนาแน่นและแออัด ด้วยสภาพพื้นที่การตั้งบ้านขนานกับถนนใหญ่ทำให้ลูกหลานจะไม่ค่อยให้ผู้สูงอายุออกนอกบริเวณบ้านเพราะเกรงจะเกิดอุบัติเหตุ ส่งผลทำให้ผู้สูงอายุอยู่แต่ในบริเวณบ้านของตนเอและไม่สามารถออกไปเดินเล่นข้างนอกบ้านได้ การที่ต้องอยู่กับสภาพแวดล้อมเดิม ๆ ทุก ๆ วันยิ่งส่งผลต่อสุขภาพกาย ใจของผู้สูงอายุ เพราะไม่มีพื้นที่ในการผ่อนคลาย พบปะเพื่อนบ้าน
    สาเหตุของปัญหาด้านพฤติกรรม ได้แก่ ผู้สูงอายุมีโรคประจำตัว มีความกังวลจากการไม่มีรายได้หรือรายได้ไม่เพียงพอ ต้องเลี้ยงหลานอยู่แต่ในบ้าน ไม่ได้ออกไปร่วมกิจกรรม มีความกังวลต่อภาระต่าง ๆ เช่น การดูแลลูกหลาน เศรษฐกิจในครอบครัว ทางด้านสังคม ผู้สูงอายุอยู่เพียงลำพัง คนในครอบครัวมีการพูดคุยกันน้อย ผู้ดูแลไม่มีความรู้ และทักษะการดูแลสุขภาวะทางกาย ใจของผู้สูงอายุ ลูกหลานไม่มีเวลาดูแลเนื่องจากต้องไปทำงานนอกบ้านบวกกับความเป็นอยู่ในชุมชนเป็นลักษณะกึ่งเมืองกิ่งชนบทที่ถึงแม้ว่าจะมีการไปมาหาสู่กันแต่ก็ไม่เหมือนในอดีต การเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรในพื้นที่ส่งผลทำให้จำนวนครัวเรือนเพิ่มขึ้นบวกกับพื้นที่มีจำกัดทำให้สภาพบ้านที่อยู่อาศัยจะไม่ค่อยมีบริเวณในการพื้นที่ในการรวมกลุ่มทำกิจกรรมร่วมกันของครอบครัว ด้านกลไกหรือระบบที่เกี่ยวข้อง งบประมาณในการพัฒนาชุมชนมีน้อย การรวมกลุ่มของชุมชนในการช่วยเหลือผู้สูงอายุยังไม่เข้มแข็ง จึงทำให้ส่งผลผลกระทบทางด้านสุขภาพ เช่น ภาวะเครียด ภาวะอารมณ์แปรปรวน วิตกกังวล คิดมาก ย่ำคิดย่ำทำ นอนไม่หลับ รับประทานอาหารน้อยลง ผลกระทบทางสังคมเป็นภาระการเลี้ยงดูแลของลูกหลาน สร้างปัญหาความขัดแย้งของคนในครอบครัว ผลกระทบทางเศรษฐกิจปัญหาสุขภาวะทางกาย ใจ ของผู้สูงอายุทำให้ไม่สามารถทำงานได้เหมือนปกติ ทำให้รายได้ของครอบครัวลดลง ผู้สูงอายุต้องดูแลลูกหลานเนื่องจากตัวเองไม่สามารถออกไปทำงานได้
    ปัจจุบันทางผู้นำชุมชน ผู้นำศาสนา และกลุ่มจิตอาสามีความพยายามในการจัดกิจกรรมในการพบปะกันในรูปแบบของการจัดบรรยายธรรม สอนอัลกรุอาน ตามมัสยิดในชุมชน และมีการลงพื้นที่เยี่ยมเยียนเพื่อลดปัญหาด้านสุขภาวะทางกาย ใจของผู้สูงอายุ แต่ก็ยังไม่เพียงพอเพราะโดยข้อจำกัดของจำนวนคนในการเข้าร่วม และงบประมาณในการสนับสนุนในการจัดกิจกรรมทำให้ได้รับผลกระทบไม่ทั่วถึงทั้งชุมชน ส่งผลทำให้คนในพื้นที่ยังขาดความรู้ ทักษะในการดูแลสุขภาพกาย ใจ และสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการทำกิจกรรมร่วมกัน ดังนั้นทางองค์การบริหารส่วนตำบลบานา ทีมอสม. ผู้นำชุมชน และกลุ่มเครือข่ายจิตอาสาในพื้นที่ จึงมีกระบวนการสำคัญในการทำกิจกรรมคือการเก็บข้อมูลเชิงลึก ร่วมถึงพัฒนาศักยภาพผู้สูงอายุในพื้นที่บ้านสุไหงปาแน หมู่ 1 ตำบลบานา อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี เพื่อศึกษาสภาพและการจัดการสุขภาวะผู้สูงอายุในชุมชน บ้านสุไหงปาแน หมู่ 1 ต.บานา อ.เมือง จ.ปัตตานี และเพื่อเสริมสร้างสุขภาวะผู้สูงอายุให้สามารถปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงด้านกาย ใจ